Psychologiczne problemy osób niepełnosprawnych

Osobom niepełnosprawnym często towarzyszy poczucie izolacji, które jest różne w zależności od poszczególnych typów i grup schorzeń. Podobieństwem zaś jest poczucie ograniczenia samodzielności oraz odmienności od większości społeczeństwa. Zgodnie z badaniami socjologicznymi problemy dotyczące izolacji częściej towarzyszą kobietom niż mężczyznom. Do czynników najbardziej wzmagających ową izolację należą przede wszystkim bariery odróżniające osoby niepełnosprawne od reszty społeczeństwa. Do tych natomiast zalicza się bariery: psychologiczne, transportowe, architektoniczne, a także związane z komunikacją międzyludzką. Niektóre z tych barier tworzone są przez społeczeństwo, inne zaś przez same osoby niepełnosprawne.

Izolacja ze strony osób niepełnosprawnych

Zaliczyć do niej można następujące czynniki:

1. Osobiste, a do nich z kolei należą takie jak: ograniczenia powodowane rodzajem niepełnosprawności; problemy wynikające ze stanu zdrowia, samopoczucia etc.; komunikowanie się i komunikacja (wywoływane przez trudności w poruszaniu się, przemieszczaniu i aktywnym uczestniczeniu w kontaktach z innymi); uzależnienie od pomocy innych osób, zwłaszcza obcych (np. kierowcy, sprzedawcy);
2. Subiektywne, to z kolei poczucie lęku i niepokoju w związku z niepewnością udzielenia pomocy przez innych; lęk i niepokój w kontaktach z innymi; nieakceptowanie choroby; niespójne oczekiwania wobec członków rodziny, pracodawcy i współpracowników; duża potrzeba kontaktów towarzyskich (szczególnie u osób młodych lub samotnych); przekonanie o tym, że realizacja wielu działań uzależniona jest od przychylności innych; skupianie się na sobie oraz zbyt wrażliwe odbieranie reakcji otoczenia na poszczególne zachowania.

Izolacja ze strony społeczeństwa

Tutaj z kolei zaliczyć można, wcześniej już wspomniane, bariery architektoniczne i komunikacyjne, jak np. utrudniony dostęp do odpowiedniego środka komunikacji miejskiej; trudny dostęp do rehabilitacji oraz sprzętu rehabilitacyjnego; problemy zawodowe (w tym również problemy w kontaktach z otoczeniem), rodzinne (zwłaszcza, gdy członkowie rodziny zaprzeczają faktowi istnienia choroby); złe przygotowanie lub wypalenie zawodowe ze strony osób pracujących z niepełnosprawnymi; obawy pracodawców związane z zatrudnianiem osób niepełnosprawnych; stereotypy i uprzedzenia, czy też obojętność wobec niepełnosprawności drugiego człowieka.

Psychologiczne konsekwencje izolacji osób niepełnosprawnych

Konsekwencjami występowania wyżej wymienionych czynników są: umacnianie się poczucia wyizolowania, co z kolei powoduje objawy psychiczne (depresję, obniżony nastrój, podwyższoną wrażliwość); nadmierne obciążanie rodzin i innych osób bliskich, które mogą nie poradzić sobie z problemem niepełnosprawności; wzmacnianie negatywnych postaw wobec osób niepełnosprawnych; marnowanie potencjału zawodowego; tworzenie systemów pomocy nieadekwatnych do rynku potrzeb.

Wspomaganie integracji

Wszelkie bariery często wzmacniane są postawami społecznymi, lecz ich zmniejszanie lub nawet całkowite eliminowanie jest możliwe. Służy temu pomoc osobista i techniczna świadczona na rzecz osób niepełnosprawnych. Pomoc osobista to inaczej specjalistyczna pomoc ze strony osoby odpowiedzialnej za wyręczanie osoby niepełnosprawnej w wykonywaniu niektórych działań. Pomoc techniczna zaś, to zapewnienie odpowiedniego sprzętu kompensującego braki wynikające z danego typu niepełnosprawności.

Duży wpływ na likwidację wszelkich barier ma również odpowiednio prowadzona polityka społeczna, a także uświadamianie społeczeństwa w zakresie problemów osób niepełnosprawnych, przy jednoczesnym traktowaniu tych osób jako naturalnej części społeczeństwa. Zdaniem profesora Kowalika najlepszą polityką jest tutaj polityka neutralizacji, która polega na podejmowaniu działań nad likwidowaniem ograniczeń utrudniających osobom niepełnosprawnym funkcjonowanie.

Na podstawie:

Zając B., „Psychologiczne aspekty funkcjonowania osób niepełnosprawnych”, [w:] Odrobińska I., „Osobisty asystent osoby niepełnosprawnej. Materiały poseminaryjne”, Dębe 2003