Jaki jest prawdziwy perfekcjonista?

Perfekcjonizm może rozpocząć się, gdy dziecko nieustannie słyszy, że wszystko, czego się podejmuje, musi być wykonywane idealnie lub gdy często słyszy niezadowolenie z efektów swoich działań. Inaczej mówiąc – polega on na nieustannym, czasami nawet przesadnym, dążeniu do doskonałości. Perfekcjonista zaś, to tak naprawdę dorosły prymus, który sam siebie krytykuje – nawet, gdy osiąga zadowalające rezultaty w pracy. Do objawów zaliczyć można branie na siebie zbyt wielu obowiązków, a także pracę do późnych godzin. Czasami też trudno jest zauważyć cienką granicę, która znajduje się pomiędzy wadami i zaletami perfekcjonizmu.

Może się zdarzyć również i tak, że perfekcjonizm pojawia się w późniejszym wieku. Często uaktywnia się on u osób, które mają zbyt wymagających szefów – krytykujących swoich pracowników oraz na każdym kroku okazujących niezadowolenie z ich pracy. Jednak potrzebny jest do tego specyficzny charakter danej osoby, ponieważ podwładni tego samego kierownika mogą w różny sposób reagować na jego krytykę. Jedni po prostu nie będą się nią przejmować; inni powiedzą mu, że czują się źle przez niego traktowani; kolejni zmienią miejsce pracy; a jeszcze inni będą się nią przejmować i starać sprostać wszystkim stawianym im wymaganiom. Przyjęcie ostatniej postawy może być niebezpieczne dla zdrowia.

W „Charakterach” opisany został przypadek kobiety, która od najwcześniejszych lat szkolnych zmuszana była do perfekcjonizmu. Jej matka oczekiwała, że córka będzie najlepszą uczennicą w klasie, ojciec zaś – że będzie najlepszą zawodniczką w tenisie. Gdy dorosła, sama od siebie wymagała perfekcji w wykonywaniu obowiązków zawodowych, co jednocześnie też było podsycane przez szefa. Efektem były problemy zdrowotne, które zmusiły bohaterkę do przewartościowania swojego podejścia do życia. Z jednej strony sprawiało jej to trudności, z drugiej zaś odczuła satysfakcję, gdy wreszcie mogła powiedzieć rodzicom, że nie można być doskonałym we wszystkim. Bohaterka musiała nauczyć się, jak przyjmować inną postawę, czyli jak pozwolić sobie na pewną niedoskonałość, przestać się przejmować drobnymi niepowodzeniami.

W Klinice Stresu i Wypalenia w Sztokholmie leczy się wiele osób podobnych do opisanej powyżej. U większości z nich po latach perfekcjonizmu pojawił się kryzys, objawiający się bezsennością, obniżonym nastrojem oraz przemęczeniem. Od najmłodszych lat były one najlepsze w tym, co robiły, więc perfekcjonizm stał się naturalnym elementem ich osobowości.

Wzmożona aktywność zawodowa wywołuje stany euforyczne, które powodują, iż perfekcjonista traci kontakt ze światem realnym, pracuje przez cały dzień, noc, weekendy i święta. Dopóki czas wzmożonej aktywności trwa, osoba ta nie odczuwa zmęczenia, jednak po wykonaniu danego zadania lub cyklu zadań, przychodzi spadek energii.

Objawy wypalenia zawodowego zazwyczaj pojawiają się w następującej kolejności:

1. Problemy ze snem – pojawia się nieustające poczucie zmęczenia;
2. Stany lękowe, przygnębienie, rezygnacja z podejmowania aktywności, osłabiona koncentracja, trudności w zapamiętywaniu nowych informacji;
3. Strach wynikający z problemów z pamięcią, gdyż umysł jest największą potęgą perfekcjonistów.

Doktor Merja Helenius Aronsson z Kliniki Stresu i Wypalenia twierdzi, iż praca z perfekcjonistami nie jest trudna, gdy doskonale znają oni procesy prowadzące do wypalenia zawodowego. Trudniej jednak jest ich przekonać do zmiany stylu życia, co nie wynika ze złej woli, lecz z braku umiejętności wprowadzenia zmiany. Kolejnym krokiem terapii jest przekazywanie odpowiedzialności, a następnie nauczenie się organizowania czasu tak, by pogodzić pracę i odpoczynek (spacer, spotkania z przyjaciółmi etc.). Należy również pamiętać, iż w razie potrzeby warto skorzystać ze zwolnienia lekarskiego, a nawet wybrać się na terapię lub zastosować leki antydepresyjne.

Wiele osób próbuje jednak ignorować objawy choroby stresowej i dalej pracuje.

Merja Helenius Aronsson opowiada, iż zazwyczaj pracuje z bardzo zdolnymi pacjentami, co wywołuje u niej wrażenie, iż do firm, które wpędzają pracowników w pracoholizm przyjmowane są głównie te osoby, które mają do niego największe predyspozycje.

Gdy osoby te trafiają do kliniki, są przekonane, że nie uda im się wyjść z tego stanu, a wielu z nich nawet wraca do pracy w poprzedniej firmie. Niektórzy pacjenci odczuwają nieustanną potrzebę wspinania się po szczeblach kariery i ciągłego biegu do sukcesu. Często w takiej sytuacji terapeuta pozwala im na powrót do pracy, by przekonały się, że nie są na to gotowe i wróciły do kliniki z większą świadomością.

Zdarzają się i takie osoby, których nie da się wyleczyć. Nieustanna praca, dążenie do sukcesu i osiąganie go są dla nich jak narkotyk, z uzależnieniem od którego nie mogą sobie poradzić. Po zakończeniu terapii często wracają do tej samej pracy, a po pewnym czasie również i do stanu sprzed terapii. Może to być wynikiem ich wrodzonego temperamentu lub bardziej złożonego problemu, który należy rozpatrywać indywidualnie.

Podsumowując, należy:

1. „Uważać na stan euforii, który pojawia się w wyniku wzmożonej aktywności”

Wydzielają się wówczas hormony stresu i endorfiny, które zmniejszają wrażliwość na ból i uczucie zmęczenia. Dzięki temu człowiek może wykonywać więcej zadań, a także w sposób nieświadomy pokonać wyczerpanie, co z kolei może spowodować kryzys.

2. „Zwracać uwagę na sygnały ostrzegawcze”

Zaliczają się do nich problemy ze snem, niechęć do podejmowania czynności seksualnych, zmęczenie, napięcie mięśniowe, a także niepokój i przygnębienie. Jeśli stan ten utrzymuje się przez kilka tygodni, należy uznać go za poważny i zwrócić się do specjalisty po radę.

3. „Przyjrzeć się sobie”

Tutaj z kolei należy zwrócić uwagę na problemy z pamięcią i koncentracją, a dokładnie na sygnały, które powodują, że umysł zaczyna pracować mniej sprawnie niż dotychczas.

4. „Zrobić sobie przerwę”

Jeśli pojawiają się powyższe objawy, powinno się odpocząć od dotychczasowych obowiązków. Odpoczynek ten może polegać na zmniejszeniu godzin pracy, wybraniu się na zaległy urlop lub zwolnienie lekarskie.

5. „Zwrócić się po pomoc do profesjonalisty”

Nie powinno się unikać pomocy ze strony lekarzy, terapeutów i psychoterapeutów, którzy mają doświadczenie w pracy z pacjentami, którzy cierpią z powodu perfekcjonizmu, pracoholizmu lub wypalenia zawodowego. Czasami można również porozmawiać o swoich problemach z szefem, a także poprosić go o zwrot kosztów leczenia.

6. „Potraktować poważnie zwolnienie lekarskie”

Często perfekcjoniści wykorzystują zwolnienie lekarskie do nadrobienia zaległości w pracy lub podjęcia dodatkowych obowiązków. Nie jest to jednak dobre rozwiązanie, więc należy wypocząć, zastanowić się, czy podobne objawy pojawiały się już wcześniej, a także zadbać o odpowiedni dystans do pracy.

Na podstawie:

Dunaj B., „Wielki słownik języka polskiego”, Buchamnn

Perski A., Rose J., „W pułapce perfekcjonizmu”, „Charaktery” 6 (161)/ 2010