Proksemika

Z języka łacińskiego słowo proximus oznacza najbliższy. W Słowniku Języka Polskiego zaś definiowana jest ona jako badanie postrzegania społecznego, a także użytkowania przestrzeni, która stanowi dla jej uczestników specyficzny twór kulturowy.

Proksemika jest to interdyscyplinarny kierunek badań, który znajduje się na pograniczu psychologii i antropologii. U jej podstawowych założeń leży przekonanie, iż odległość, jaką zachowują pomiędzy sobą dwie osoby świadczy o ich wzajemnym stosunku emocjonalnym. Ponadto umożliwia ona określanie dokładnych relacji i stosunków pomiędzy tymi właśnie dwiema osobami albo też pomiędzy nimi a ich otoczeniem. Ponadto proksemika pozwala na budowanie wiedzy o relacjach międzyludzkich, dzięki czemu możliwe jest określenie stosunku odległości do emocji towarzyszących kontaktom pomiędzy ludźmi.

Do obszarów zainteresowania proksemiki zaliczyć można następujące:

1. Komunikacja niewerbalna

Składają się na nią: mimika twarzy, ruchy ciała, gesty etc. Sprawiają one, iż komunikacja pomiędzy ludźmi staje się sprawniejsza i łatwiejsza, a często nawet w ogóle możliwa.

2. Dystanse personalne

Stanowią one komunikat o stosunku emocjonalnym do rozmówcy, statusie społecznym, a także typie rozmowy. W książce pod tytułem „Ukryty wymiar” autorstwa etnologa Edwarda Halla wyróżnione zostały poniżej przedstawione cztery dystanse:

• Dystans intymny, który obejmuje przestrzeń 45 cm wokół naszego ciała – wpuszczamy w jego przestrzeń tylko najbliższe osoby (żonę, męża, dziecko);
• Dystans osobisty, który obejmuje przestrzeń od 45 do 120 cm wokół naszego ciała, czyli tyle ile mierzy wyciągnięta ręka – tutaj wpuszczamy osoby, które nie są nam tak bliskie jak te w powyższym przypadku, niemniej jednak muszą być one przez nas dobrze znane i lubiane;
• Dystans społeczny zaś obejmuje przestrzeń od 120 do 360 cm wokół naszego ciała. Do tej strefy wpuszczamy ludzi obcych lub znanych, ale takich, których nie lubimy. Jest to również przestrzeń, w której załatwiamy formalne sprawy (np. administracyjne);
• Dystans publiczny, to przestrzeń powyżej 360 cm, w której odbywają się nasze kontakty z osobami publicznymi.

3. Przestrzeń osobista

Przestrzeń osobista to nasz prywatny obszar, który sami sobie wyznaczamy. Decyduje on o naszym komforcie w kontaktach z innymi ludźmi. Jeśli ktoś przekroczy obszar wyznaczany przez długość naszej ręki, odczuwamy dyskomfort. Są jednak miejsca, w których zachowanie takiej odległości nie jest możliwe (jak np. tramwaj, autobus). Badacze z Uniwersytetu w Londynie ustalili, iż zwiększenie takiego dystansu może powstać na skutek założenia słuchawek na uszy i włączenia ulubionej muzyki.

4. Terytorialność

Terytorialność to zachowania człowieka związane i odnoszące się do przestrzeni jego funkcjonowania. Wynika to z faktu, iż ludzie należą do gatunku tych zwierząt, które zdobywają swoje terytorium, a następnie bronią go przed obcymi.

5. Zawłaszczanie przestrzeni

Zajęta przestrzeń symboliczna lub terytorialna może być względnie przepuszczalna dla obcych lub szczelnie zamknięta, co zależy od:

• Statusu grupy – im wyższy, tym trudniej dostać się do grupy;
• Rodzaju interakcji pomiędzy członkami grupy – jeśli rozmawiają ze sobą, to są sobie bliżsi; jeśli zaś tylko się obserwują, to są słabiej ze sobą związani;
• Odległości pomiędzy poszczególnymi osobami;
• Liczby rozmówców.

6. Manipulowanie przestrzenią

To, w jaki sposób przestrzeń jest wykorzystywana zależne jest od relacji panujących pomiędzy członkami owej przestrzeni. Wpływ na to mają również ich cechy charakteru, informacje na temat samej przestrzeni oraz wchodzących w ich skład ludzi. Zachowania osób w grupie objętej konkretną przestrzenią opisać można poprzez: skłonności rywalizacyjne, kooperacyjne, relacje intymności i bliskości, a także skłonności do wycofywania się lub poprzez niechęć do tworzenia relacji z innymi.

Na podstawnie:

1. „Charaktery” 6 (161)/2010
2. encyklopedia.edukateria.pl
3. komunikacjaniewerbalna.com.pl
4. psychologia-spoleczna.pl
5. sjp.pwn.pl
6. zielonalinia.gov.pl